وی با بیان این‌که در دامنه این هرم، نیازمند روش‌شناسی‌های تخصصی تفکیک‌شده هستیم، افزود: روش‌شناسی تحقیق در فقه و اصول فقه و روش‌شناسی تحقیق در گزاره‌های توصیفی و کلامی، عقلی و کلامی اعم از عقلی و نقلی هستیم و سه استنباط گزاره‌هایی که در مسائل اخلاقی به‌کار می‌رود.

مدیر حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به روش‌شناسی فهم گزاره‌های دینی از منابع دینی، گفت: یک روش‌شناسی‌های خاصی داریم که در حوزه کتاب، سنت و عقل باید پایه‌ریزی شود؛ دست‌مایه‌های این‌ها در اصول ما و همین‌طور در قواعد تفسیر وجود دارد و هر اقدامی باید متکی بر آشنایی با این روش‌شناسی باشد.

آیت‌الله اعرافی اظهار کرد: به‌دلیل حساسیت‌هایی که در پژوهش‌های دینی به‌علت نسبت‌هایی که به خدا داده می‌شود و گزاره‌هایی که در سعادت ابدی بشر اثر دارد، وجود دارد، این دقت در روش‌شناسی را باید مهم پنداشت و در این امر کوتاهی نکرد.

وی افزود: در حوزه علوم تجربی، ریاضی و علوم انسانی هم دیده می‌شود که در گفتمان‌های علمی، متدولوژی‌های تحقیق چه اهمیتی دارد، بنابراین باید در تاریخ علوم اسلامی به متدولوژی‌های شکل‌گرفته توجه شود.

این استاد حوزه بیان کرد: در مسیر توسعه علوم اسلامی و اندیشه‌ورزی در معارف دینی و اسلامی، هنگام مراجعه به احادیث و روایات، نیازمند آشنایی درست با قواعد علم رجال هستیم و نباید به‌صرف دیدن یک روایت، بدون قدرت بر بازشناسی سند آن و قواعد رجالی که راه تصحیح اسناد را به ما نشان می‌دهد، به داوری نهایی پرداخت.

عضو شورای‌عالی حوزه‌های علمیه کشور خاطرنشان کرد: آشنایی با موضوعات، نکته دیگری است که در تحقیقات اسلامی مخصوصاً نوآوری‌ها، اهمیت دارد؛ پیدا کردن پرسش‌ها و مسأله‌های دقیق، مستلزم این است که فرد دارای مطالعه باشد؛ خصوصاً مطالعات اجتماعی و علوم انسانی با همه ظرافت‌ها و دقت‌هایی که دارد، در پردازش‌ سؤال‌ها و گسترش مرزهای دانش خیلی اثر دارد.

وی با مهم دانستن نظام اخلاقی، حقوقی و فقهی پژوهش، اظهار کرد: این یک مسأله مهمی است که باید در جای دیگر به آن پرداخت؛ اما برای ساختن یک تمدن جدید و اسلامی نیازمند آن هستیم که در مرحله اول گزاره‌های علمی و اسلامی را درست استخراج کرده و در مرحله بعد به نظام‌سازی بپردازیم. علاوه بر این موارد، باید دامنه‌های معارفی اجتهادی خود را در قلمروهای علوم انسانی، فناوری‌ها، سبک‌های زندگی، هنر، معماری، نظامات حقوقی، ساختارهای فردی و اجتماعی و غیره جلوه‌گر سازیم.

آیت‌الله اعرافی در پایان به سه گام بزرگی که در اجتهاد تمدن‌ساز باید مورد توجه قرار گیرد اشاره کرد و گفت: استخراج گزاره‌های دینی، نظام‌سازی فکری و پیاده‌سازی خروجی در قالب‌های نظام‌های علمی و زندگی بشر، سه گام بزرگی است که در اجتهاد تمدن‌ساز باید مورد توجه قرار گیرند.